Lagom và triết lý 'biết đủ'
Sống ở Thụy Điển một thời gian, tôi ngày càng ngấm tinh thần "lagom" của đất nước Bắc Âu này. Người ta có thể trở nên tham vọng hơn nhưng có lẽ triết lý về sự biết đủ góp phần quan trọng mang lại cho họ sự thịnh vượng, hiền hòa. (Quỳnh Hương, Thụy Điển)
VnExpress tổ chức thi viết về cuộc sống người Việt ở nước ngoài
Lagom là một triết lý, tinh thần dân chủ xã hội trong đời sống Thụy Điển. Mặc dù trong tiếng Anh không có từ nào tương đương, người ta có thể tạm hiểu "lagom" là "Just enough," "Not too much, not too little". Khái niệm này có từ thời Viking (thế kỷ VIII đến XI), bắt nguồn từ cụm "laget om", nghĩa là "around the team." Vào thời đó, khi tất cả cùng ngồi quanh chiếc bàn và chuyền tay nhau những chiếc sừng đựng đầy rượu, mỗi người nhấp một ngụm vừa phải, làm sao để những người sau đó cũng có đủ rượu để thưởng thức.
Tinh thần lagom xuất hiện mọi lúc mọi nơi, trong những ý niệm và hình thức khác nhau. Người ta có thể ăn một lượng lagom, ở trong ngôi nhà lagom, bật lò sưởi ở nhiệt độ lagom... Khi mua sắm, người Thụy Điển cảm thấy khó khăn nếu phải chọn giữa một thứ mạnh quá và nhẹ quá, vậy nên họ chọn loại ở giữa. Vì thế, loại sữa tươi có độ béo 1,5% mang tên mellanmjölk ("mellan" nghĩa là "in between") là sản phẩm được chọn nhiều nhất, hay loại cafe mellanbrygg (với độ mạnh vừa phải) cũng chiếm vị trí lấn át tại quầy hàng cafe trong các siêu thị.
H&M và IKEA là hai trong số nhiều đại diện xuất sắc của Thụy Điển khi đem bán lagom ra toàn thế giới. Đồ dùng của IKEA tiện dụng, đa năng, đẹp và tốt, nhưng không... quá tốt. Các mẫu thời trang H&M được thay mới liên tục nhưng bằng cách nào đó luôn cho người ta cảm giác không bao giờ lỗi mốt. Các sản phẩm không đắt đến mức người ta phải chật vật để có được, nhưng cũng không có nghĩa là chất lượng tồi và giá rẻ mạt. Vậy nên, nếu ai đó đang mặc đồ H&M hay dùng đồ IKEA thì nghĩa là họ đang lagom một cách vô thức.
Nhiều người nước ngoài nói rằng thật khó hòa nhập với văn hóa Thụy Điển, bởi người dân ở đây luôn có vẻ lạnh lùng và ngại giao tiếp - một biểu hiện của lagom. Có thể ai đó thực sự muốn được chú ý, nhưng bởi là người Thụy Điển, họ không thể và không nên thể hiện quá nhiều trong hầu hết mọi hoàn cảnh. Và bởi không ai muốn mình quá nổi bật, ai cũng muốn mình trông không-thể-bình-thường-hơn nên họ thích đồ cũ và những màu trung tính, có thể là đen, xám, hoặc be.
Nhưng lagom cũng ẩn chứa mâu thuẫn riêng. Người nước ngoài sống nhiều năm ở đất nước này nói rằng tính cách Thụy Điển là "low context but indirect". Người Thụy Điển không thích sự vòng vo nhưng lại tìm kiếm sự thỏa hiệp và tránh đối đầu bằng kiểu giao tiếp nước đôi. Ở bệnh viện, khi ai đó nói rằng "tôi hơi đau" thì có nghĩa là họ đang đau ghê gớm lắm. Trong cuộc họp, khi không tìm được tiếng nói chung, họ sẽ tổ chức (những) cuộc họp khác để chí ít đi đến quyết định chung về ngày giờ của cuộc họp mới. Họ vừa tôn thờ chủ nghĩa cá nhân, vừa sở hữu tuyên bố bất hủ rằng "Don't think you're anyone special", rằng không ngọn cỏ nào được phép mọc cao hơn những ngọn cỏ khác, bởi chúng sẽ bị cắt trước tiên.
Với cái nhìn tích cực, lagom là sự sẻ chia lợi ích, cùng kiến tạo đam mê, giảm thiểu sự ganh đua trong xã hội. Đường phố sạch sẽ không phải vì người ta sợ bị phạt nếu xả rác bừa bãi, mà bởi họ nghĩ hành động đó sẽ làm khung cảnh bớt đẹp, ảnh hưởng tới sự thoải mái của những người xung quanh. Tuy nhiên, lagom đôi khi được xem là một trở ngại mang tầm quốc gia, làm giảm tính chiến đấu, dập tắt tham vọng, khuyến khích sự bình-thường-hóa và thủ cựu. Một số nhà phê bình còn cho rằng lagom làm tăng sự phụ thuộc của người dân vào an sinh xã hội.
Có thể tinh thần lagom đang dần bị xóa nhòa bởi sự giao thoa văn hóa và sự phát triển của khoa học công nghệ. Các bạn học người Thụy Điển của tôi thuộc thế hệ mà mỗi người dân có thể sử dụng nhuần nhuyễn vài ngôn ngữ khác ngoài tiếng mẹ đẻ. Họ sôi nổi và đầy sắc sảo trong giờ học. Nhưng dù thế hệ mới có trở nên tham vọng hơn, người ta phải thừa nhận rằng lagom vẫn là một triết lý ăn sâu trong tiềm thức mỗi người dân Thụy Điển, làm thay đổi cả những người nhập cư vốn quần tụ thành những cộng đồng kiên cố. Lagom làm được điều đó, bởi lagom là "less is more", là "better than the best".
Tôi sinh ra và sống gần 30 năm ở Việt Nam, được dạy dỗ, kỳ vọng và thúc đẩy để trở nên tham vọng và giàu chí hướng. Những bạn bè Thụy Điển của tôi quý mến người Việt vì hoài bão và sự chăm chỉ. Tuy nhiên, tôi vẫn phải thừa nhận rằng điều mà tôi thấm ngấm nhất sau năm học đầu tiên là: có thể ở nơi này bạn là-một-ai-đó, nhưng ở nơi khác bạn không-là-gì-cả. Tôi biết ơn triết lý lagom bởi nó luôn nhắc nhở tôi tỉnh dậy và rời khỏi hào quang ngày cũ để nỗ lực nhiều hơn.
Quỳnh Hương
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét