Ngày bé, nhà tôi ở cạnh một khu công nhân, tôi được học ké từ "vỡ lòng" đến hết cấp 2 trong ngôi trường dành cho con của công nhân. Nhà ở dành cho công nhân lúc ấy là những căn hộ lắp ghép nhưng rất ngăn nắp. Lúc còn độc thân thì công nhân lao động có thể 4-5 người ở chung 1 phòng.

Khi lập gia đình, 1 gian lắp ghép như vậy đủ cho một gia đình nhỏ, những người khác sẽ chuyển phòng. Khu công nhân có hội trường lớn có thể tổ chức hội họp, đám cưới; có sân vận động để tổ chức các hoạt động thể thao, nghệ thuật...; có hệ thống trường, từ mầm non đến hết cấp 2.

Lúc mới ra trường đi làm, chồng tôi cũng ở trong một khu tập thể như vậy. Anh vẫn kể về chuyện ngày xưa bao lần phải nhường phòng cho đồng nghiệp rước vợ về, rồi bế bồng, chơi với con của các đồng nghiệp… 

Bây giờ những đứa trẻ đã lớn lên trong khu tập thể ấy có nhiều "bé con" đã chạm tuổi 40. Hiện nay, lại thêm một thế hệ mới nữa ở chính khu tập thể đó.

Có một khoảng thời gian sau mở cửa người ta bàn rất nhiều về chuyện các nhà đầu tư phải xây dựng các công trình tiện ích an sinh xã hội, hoặc đóng một khoản quỹ cho việc xây dựng khu lưu trú, trường học, bệnh viện... để phục vụ người lao động. 

Thế nhưng, đến nay, những đề xuất đó đều chưa được thực hiện. Các khu nhà ở xã hội vẫn cực hiếm và công nhân không thể với nổi. Rất nhiều công nhân phải gửi con nhỏ về quê vì không thể lo điều kiện sống và học tập tạm ổn cho các con.

Đa phần công nhân cũng chỉ có thu nhập đủ ăn và gửi về nuôi con; bệnh mà nặng một chút là rơi vào cùng quẫn; đến tuổi 40 trở lên là dễ mất việc, bơ vơ giữa đô thị náo nhiệt và giá cả đắt đỏ...

Đợt dịch này, dễ nhìn thấy là những khu công nhân lao động mật độ cao, điều kiện sinh hoạt chật chội, cuộc sống khó khăn... chính là nơi rơi vào "bi kịch". Những địa phương càng công nghiệp thì càng "cam", càng "đỏ"...

Trước làn sóng về quê, các tỉnh có công dân trở về thì phải lo đón và sắp xếp để dân cách ly an toàn; chờ họ đoàn tụ, bình tâm lại rồi hoàn tất việc tiêm ngừa ở địa phương, để tất cả có thể "bình thường mới". 

Còn các tỉnh trọng điểm, đặc biệt là vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, thì nên làm gì, ngay và luôn? Các nhà đầu tư hãy nghĩ đến việc tổ chức hình thành các khu lưu trú đúng chuẩn cho công nhân, không đầu tư được thì quy hoạch cho tư nhân làm rồi thuê lại; nâng thu nhập của công nhân lên để họ có thể có nơi ở và mức sống tốt hơn; xây dựng chuẩn mới cho tất cả các khu nhà trọ trên địa bàn...

Những chuyện này đáng lẽ phải làm từ gần 30 năm trước nhưng dù sao bây giờ mà lo thì vẫn chưa phải quá muộn...