Nguyên Phó Thủ tướng Nguyễn Mạnh Cầm: Một chính khách ngoại giao lịch thiệp

Nguyên Phó Thủ tướng Nguyễn Mạnh Cầm: Một chính khách ngoại giao lịch thiệp

Copy từ http://laodong.com.vn/chinh-tri/nguyen-pho-thu-tuong-nguyen-manh-cam-mot-chinh-khach-ngoai-giao-lich-thiep-293632.bld , đăng ngày 02/02/15, mục Chính trị.

Rời tư dinh của ông Nguyễn Mạnh Cầm, tôi cứ trăn trở: Nếu không theo nghiệp ngoại giao, mặc dù ông có một sự nghiệp ngoại giao hơn 50 năm cực kỳ ấn tượng, thì rất có thể, ông đã là một nhà văn - dịch giả nổi tiếng. Chỉ nghe ông nói về văn chương, và ông chỉ mới có một tác phẩm dịch “Số phận một con người” thôi, nhưng cũng đủ để tôi tin là thế.

Nguyên Phó Thủ tướng Nguyễn Mạnh Cầm.

Người con của làng Đỏ

Ngó qua khe cửa và hỏi tên chúng tôi và đúng là người đã hẹn trước, ông từ tốn mở cổng, với nụ cười rất tươi. Vẫn nụ cười mà trong suốt hơn 40 năm làm nghề ngoại giao luôn thường trực trên môi ông.

Trước khi tới thăm ông, biết ông bắt đầu tham gia cách mạng là ở làng Đỏ (nay là phường Hưng Dũng, TP.Vinh), tôi tìm tấm ảnh hai ông bà lão thành cách mạng của làng này mà chục năm về trước tôi đã có bài viết và đăng tấm ảnh này trên báo Nông Thôn Ngày Nay, tặng ông. Cầm tấm ảnh, ông nhìn tôi trân trân: “Cậu là tác giả bài báo này à? Thế mà bao nhiêu năm nay tôi tìm tác giả bài báo mà chưa ra. Bà nhà tôi cắt bài báo in ra mấy bản ép plastic”. Ông chỉ vào cụ ông trong tấm ảnh: “Đây là cụ Nguyễn Khắc Hạp. Ông là người họ hàng nhà tôi, một cựu tù chính trị ở Buôn Ma Thuột. Ông vừa là người anh, người đồng chí, cấp trên trực tiếp của tôi và có thể nói, ông là một trong những người có ảnh hưởng quyết định đến cuộc đời tôi. Ông làm Bí thư chi bộ làng Đỏ, trực tiếp giác ngộ, giao nhiệm vụ cánh mạng đầu tiên cho tôi và kết nạp tôi vào Đảng. Năm ấy tôi mới tròn 16 tuổi.

Rồi ông kể cho chúng tôi những ngày ông hoạt động cách mạng ở Vinh, ông tham gia giành chính quyền tại xã Yên Dũng Thượng, rồi được giao phụ trách công tác thanh niên, làm ủy viên thư ký của UBND lâm thời “làng Đỏ” cách mạng. Rồi được điều lên làm Bí thư thanh niên huyện, kiêm Chánh Văn phòng Huyện ủy Hưng Nguyên (Nghệ An). Sau đó ông được cử đi học lớp cán bộ nguồn.

Hai lần từ chối “thăng quan"

“Tôi bước vào nghề ngoại giao như là định mệnh. Được cử ra chiến khu học lớp cán bộ nguồn. Một hôm Cụ Hồ đến nói chuyện với lớp học. Bác nói nhiều, nhưng đại ý là hiện nay đang còn kháng chiến, nhưng vài năm nữa chúng ta sẽ hòa bình. Vì vậy chúng ta phải chuẩn bị cán bộ nguồn. Mùa hè năm 1950, tôi được cử sang Bắc Kinh học tiếng Nga. Cô giáo người Nga dạy là vợ ông Lý Tập Tam - ông này có một thời gian ngắn làm Tổng Bí thư Đảng CS Trung Quốc, nhưng sau đó bị quy là tả khuynh, ông thôi chức tổng bí thư và chuyển sang làm công tác công đoàn. Sau gần hai năm tu nghiệp, về nước, tôi được cử sang Liên Xô để củng cố và mở rộng phạm vi hoạt động của sứ quán Việt Nam tại Mátxcơva. Lúc này đại sứ của chúng ta là cụ Nguyễn Lương Bằng”.

Ông Cầm chính thức bước vào nghề ngoại giao từ đó. Năm 1956 ông về nước làm Trưởng phòng Liên Xô (Bộ Ngoại giao), rồi Phó Chánh văn phòng, Vụ trưởng Tổng hợp, rồi Đại sứ tại Hungary kiêm nhiệm Đại sứ tại Áo và Iran. Sau năm 1975 ông là Đại sứ nước CHXHCN Việt Nam thống nhất tại Cộng hòa Liên bang Đức. Năm 1981, ông Cầm được điều về làm Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ, rồi Thứ trưởng Bộ Ngoại thương. Năm 1986, tại Đại hội Đảng VI, ông được bầu vào BCH Trung ương và được điều quay trở lại Bộ Ngoại giao làm Đại sứ đặc mệnh toàn quyền của nước ta tại Mátxcơva thay ông Đinh Nho Liêm. Ông Cầm là đại sứ cuối cùng của Việt Nam lại Liên Xô (trước khi Liên Xô tan rã). Đang làm đại sứ - ông Cầm được bổ nhiệm làm Bộ trưởng Bộ Ngoại giao thay người tiền nhiệm Nguyễn Cơ Thạch.

Ông Cầm là nhà ngoại giao lịch thiệp, hay chính xác hơn là một chính khách ngoại giao. Con đường “quan lộ” của ông có thể nói là khá thuận lợi, mặc dù có lúc ông từng từ chối… thăng tiến mà không được. Tỉ như cái vụ làm Thứ trưởng Bộ Ngoại thương. “Nghe tin được bổ nhiệm làm thứ trưởng, tôi tìm gặp Bộ trưởng Nguyễn Cơ Thạch, đồng chí Lê Đức Thọ, Bộ trưởng Bộ Công an Trần Quốc Hoàn là anh vợ tôi là những chỗ thân quen để nhờ nói với Bộ Chính trị là đừng bổ nhiệm tôi. Để tôi có thời gian rèn luyện và trưởng thành thêm, hơn nữa tôi chuyển sang ngoại thương không hợp. Anh Hoàn nói: “Không chạy được đâu. Bộ Chính trị đã quyết rồi”. Cuối cùng cụ Đồng gọi lên. Ông để sẵn quyết định trên bàn nhưng chưa ký, nói: “Đồng chí là đảng viên, Đảng phân công nhiệm vụ lại chối à?”. Thế là ông đành… trở thành Thứ trưởng Bộ Ngoại thương.

Rồi nữa, sau Đại hội Đảng VII năm 1991, ông Nguyễn Cơ Thạch thôi làm Bộ trưởng Bộ Ngoại giao, Bộ Chính trị nhắm Thứ trưởng Trần Quang Cơ, nhưng ông Cơ xin với Bộ Chính trị cho được tiếp tục làm thứ trưởng. “Sau khi anh Cơ từ chối chức bộ trưởng, tôi được đề nghị bổ nhiệm thay anh Thạch. Anh Đỗ Mười khi ấy đang là Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng gọi tôi lên. Tôi thưa với anh Mười là đề nghị anh báo cáo lại với Bộ Chính trị là tìm người khác xứng đáng hơn. Anh Mười bảo: “Anh có 35 năm làm nghề ngoại giao, 5 năm ngoại thương. Làm ngoại giao giai đoạn tới là làm kinh tế. Vì thế Bộ Chính trị mới chọn anh”. Thế là ông “lại phải” trở thành Bộ trưởng Bộ Ngoại giao 2 nhiệm kỳ, vào Bộ Chính trị và là Phó Thủ tướng phụ trách kinh tế đối ngoại.

Người dịch “Số phận một con người”

Có thể nói giai đoạn ông Nguyễn Mạnh Cầm làm Bộ trưởng Bộ Ngoại giao là thời kỳ có nhiều biến động và phức tạp nhất trong công tác đối ngoại. Ông trực tiếp tham gia và đóng góp lớn lao vào các sự kiện trọng đại như Hiệp định Hòa bình Campuchia, bình thường hóa quan hệ Việt - Trung, Việt Nam - Hoa Kỳ, thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam - ASEAN, Hiệp định Hợp tác với Liên minh Châu Âu (EU) và khởi đầu cho quá trình đàm phán để Việt Nam gia nhập WTO.

Vâng, trong một buổi chiều cuối năm Ngọ, tại tư dinh của ông, ông đã kể cho chúng tôi nghe rất nhiều về một giai đoạn ngoại giao đầy sôi động ấy.

Năm 2005 ông rời vũ đài chính trị. “Về hưu rồi mình muốn nghỉ ngơi và tập trung vào viết lách, nhưng anh em vừa động viên, vừa “ép” phải nhận cái chức Chủ tịch Hội Khuyến học Việt Nam” - ông cười. Có thể nói trong 10 năm qua Hội Khuyến học do ông làm chủ tịch đã làm được rất nhiều trong sự nghiệp khuyến học, khuyến tài; đặc biệt là Giải thưởng Nhân tài đất Việt được đánh giá cao.

Từ chuyện khuyến học chúng tôi chuyển sang chuyện văn chương. Ông là người am tường văn học, nhất là văn học Nga. Điều đó thì nhiều người biết, nhưng không phải ai cũng biết, ngoài công việc của một chính khách ngoại giao, ông còn là một dịch giả. Tác phẩm “Số phận một con người” của nhà văn Nga nổi tiếng M.Sôlôkhốp từng là một trong những tác phẩm nổi tiếng, được nhiều thế hệ người Việt Nam yêu thích là do Nguyễn Mạnh Cầm dịch khi còn đang là một phiên dịch viên tại Sứ quán Việt Nam ở Liên Xô. “Khi ấy đọc thấy hay thì mình dịch. Truyện này được NXB Văn học in vào các năm 1959-1960-1961; và in lại trong cuốn “Đêm duy nhất”, truyện ngắn Nga hiện đại, NXB Hội Nhà văn, 2003”- ông Cầm nói.

Đức Thọ - Minh Tâm (báo LĐ)