Tác giả : Anh Thư - Đăng trên báo Tuổi Trẻ ngày CN 17/11/2024
Mùa hè qua, bà Laura Marciano, nhà nghiên cứu tại ĐH Harvard (Mỹ), đã tìm hiểu về mối liên hệ giữa công nghệ và sự cô đơn trong nghiên cứu có sự tham gia của 500 thanh thiếu niên.
Các em trả lời bảng câu hỏi 3 lần/ ngày trong nhiều tuần về các tương tác xã hội của mình.
Theo kênh CNA ngày 16-11, hơn 50% số thanh thiếu niên này cho biết đã không giao tiếp với ai trong nhiều giờ liền, dù là trực tiếp hay trực tuyến. Dù đang nghỉ hè và dành nhiều thời gian cho mạng XH nhưng hầu hết đã không giao tiếp gì cả.
Cuối năm 2023, Tổng y sĩ Mỹ Vivek Murthy tuyên bố cô đơn là đại dịch. Kể từ đó, các học giả và nhà tâm lý đã tập trung nghiên cứu xem liệu công nghệ có tác động gì trong vấn đề này. Nhìn chung, họ đều đồng thuận rằng dù chưia có nhiều bằng chứng thuyết phục chứng minh công nghệ trực tiếp gây ra cảm giác cô đơn, các nghiên cứu đã chỉ ra mối tương quảnõ rệt giữa hai yếu tố này. Diều này có nghĩa những người cảm thấy cô đơn có thể đang sử dụng công nghệ theo cách không lành mạnh.
Chẳng hạn, họ dễ so sánh bản thân với người khác trên mạng XH, dãn đến cảm giác thua kém.. Ngoài ra, tin nhắn có thể tạo ra rào cản cho các kết nối chân thực, và việc nghiện video ngắn cũng khiến nhiều người tự cô lập bản thân.
Vì tin vào lời "mật ngọt", nhiều người dân đã đóng tiền để đi xuất khẩu lao động ở Singapore làm đầu bếp, giúp việc… nhưng trước giờ bay thì nhân viên công ty tư vấn "lặn mất tăm".
Trụ sở Công ty TNHH tư vấn Linh Khang tại Hà Nội - Ảnh: Q.T.
Mang đơn cầu cứu khắp nơi, họ mới tá hỏa phát hiện công ty chưa được Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cấp phép hoạt động dịch vụ đưa người lao động đi làm việc ở nước ngoài.
Có người đã bị nhân viên Công ty TNHH tư vấn Linh Khang dụ dỗ sang tận Singapore nhưng sau nhiều ngày chờ đợi không có việc làm.
Bỏ rơi lao động ở Singapore
Theo xác minh của phóng viên, công ty này có hai cơ sở tại đường Phạm Thận Duật và đường Nguyễn Khả Trạc (cùng ở phường Mai Dịch, quận Cầu Giấy, Hà Nội) do bà Phan Thị Lan Anh làm giám đốc.
Dù đã trở về nước để vào Bình Dương bán trái cây, dọn vệ sinh theo giờ nhưng bà Lê Thị Loan (47 tuổi, quê Thanh Hóa) vẫn chưa thể quên được những ngày "đen tối" khi bị "thả" xuống đảo quốc sư tử Singapore.
Bà Loan kể: "Sau khi học tiếng Trung được hơn một tháng ở trụ sở công ty thì nam nhân viên tên Trần Trung Đức (ngoài 20 tuổi, quê ở huyện Lục Yên, Yên Bái) nói giấy tờ của tôi đã đầy đủ, bay qua Singapore sẽ có người đến đón.
Đến sân bay tôi vạ vật 5 tiếng đồng hồ sau đó mới có một người đàn ông đưa đến phòng trọ chật hẹp để tá túc, nói chờ thêm hai ngày rồi đi làm".
Sau hai ngày chờ đợi theo hướng dẫn, bà Loan gọi lại cho Đức qua mạng xã hội nhưng nhân viên này không trả lời thỏa đáng, tắt máy.
"Không còn tiền trong người, không biết tiếng, tâm trạng hoảng loạn chỉ biết ôm mặt khóc", bà Loan chia sẻ và cho biết chỉ được "giải thoát" khi ra đường cầu cứu và may gặp được người Việt Nam ở Singapore.
Sau đó bà may mắn được người quen hỗ trợ mua vé, hướng dẫn ra sân bay để về nước an toàn.
Bà Loan cho biết trước đó có một phụ nữ tên Trinh (ở huyện Triệu Sơn, Thanh Hóa) giới thiệu có suất đi xuất khẩu lao động ở Singapore với mức lương hấp dẫn nên bà đã bán lúa, gà, vịt và vay mượn thêm anh em họ hàng góp được gần 200 triệu đồng.
Đóng tiền học tiếng, chi phí đi lại tổng hết 135 triệu đồng, mấy chục triệu còn lại bà dùng để trang trải học tiếng, đi lại và mua sắm đồ dùng cá nhân bay sang Singapore.
Cũng như bà Loan, anh Lê Bá Tuyến (34 tuổi) và anh Nguyễn Văn Nhất (36 tuổi, cùng ở Thanh Hóa) đã nộp tiền học tiếng, chi phí đi xuất khẩu lao động nhưng đến trước giờ bay nam nhân viên tên Đức nói trên cũng đã "bặt vô âm tín".
"Biết mình bị lừa nên chúng tôi đồng lòng quay lại công ty để đòi tiền thì bà giám đốc và bà Nguyễn Thị Thu (ngoài 30 tuổi, quê ở huyện Lục Yên, Yên Bái - nhân viên công ty, từng tư vấn đi xuất khẩu lao động) đều trốn tránh, đổ hết trách nhiệm cho chúng tôi", anh Tuyến nói.
Trả tiền "tù mù"
Anh Tuyến cho biết thêm sau nhiều lần bắt xe khách từ Thanh Hóa ra trụ sở công ty ở Hà Nội để đòi tiền thì vị nữ giám đốc "xuống nước" trả lại một phần tiền, tuy nhiên giấy ghi là do Đức vay nợ.
Trong các giấy nhận nợ này bà Thu (nhân viên) đều là người đại diện cho Đức (nhân viên) - người vay nợ - trả tiền cho người lao động. Các giấy xác nhận thanh toán nợ viết tay này đều có nội dung "bên A đã thanh toán đầy đủ số tiền cho bên B, bên B không còn bất kỳ khiếu nại hoặc yêu cầu đối với bên A liên quan đến khoản nợ này".
Phản ánh đến Tuổi Trẻ, nhiều người lao động cho hay nội dung ghi trong giấy xác nhận không đúng sự thật vì họ chưa từng cho Đức vay tiền. Ngoài ra đến nay công ty vẫn chưa trả đủ tiền đi lại, ăn uống, mua sắm đồ dùng.
"Chúng tôi phải cắn răng ký vào giấy xác nhận nhận nợ vì lo sẽ không lấy được tiền của công ty. Với người dân chúng tôi để có được vài chục triệu đồng phải tiết kiệm trong rất nhiều năm trời", anh Tuyến bùi ngùi.
Ngày 14-11, trao đổi với phóng viên Tuổi Trẻ, bà Phan Thị Lan Anh thừa nhận công ty chưa được Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cấp phép hoạt động dịch vụ đưa người lao động đi làm việc ở nước ngoài mà chỉ có chức năng tư vấn.
Tuy nhiên bà Lan Anh đổ lỗi "do Đức mượn danh công ty và đã nghỉ việc… đến khi mọi chuyện vỡ lở thì phải móc tiền túi gần một tỉ bạc để khắc phục cho người lao động…".
"Bạn nhân viên kia đến giờ cũng không liên lạc được… Bên tôi không liên quan gì cả, không phải bên tôi không đưa đi hay lừa đảo…", bà Lan Anh nói.
Về các chi phí của người lao động đã bỏ ra vẫn chưa được công ty hoàn trả hết, bà Lan Anh cho rằng "tôi cũng là một nạn nhân, bị mất uy tín bởi bạn Đức...".
Trong khi đó, phóng viên Tuổi Trẻ gọi vào số điện thoại của Đức từng sử dụng dụ người dân nộp tiền đi sang đảo quốc sư tử lao động dù chuông đổ nhưng không có người bắt máy.
Trao đổi với Tuổi Trẻ, đại diện Cục Quản lý lao động nước ngoài cho hay thời gian gần đây (tháng 11-2024), đơn vị này nhận được nhiều phản ánh của người lao động, doanh nghiệp về các đối tượng mạo danh là cán bộ, nhân viên doanh nghiệp để lừa đảo, thu tiền của người lao động.
Đáng chú ý có đối tượng mạo danh sử dụng tên đơn vị gần giống với tên doanh nghiệp được cấp phép, tài khoản cá nhân trùng với tên lãnh đạo doanh nghiệp dịch vụ có giấy phép.
Cục Quản lý lao động nước ngoài khuyến cáo để biết thông tin doanh nghiệp đã được cấp phép hay chưa người lao động cần vào trang thông tin điện tử http://dolab.molisa.gov.vn, tại mục Danh sách doanh nghiệp XKLĐ để kiểm tra.
Trao đổi với Tuổi Trẻ, luật sư Ngô Huỳnh Phương Thảo (Đoàn luật sư TP.HCM) cho rằng việc Công ty TNHH tư vấn Linh Khang (trụ sở tại Hà Nội) không có giấy phép nhưng nhân viên vẫn nhận tiền, tổ chức xuất cảnh cho người lao động rồi trốn tránh có dấu hiệu vi phạm pháp luật, đặc biệt hành vi "lừa đảo chiếm đoạt tài sản".
Người xuất khẩu lao động cần thận trọng, kiểm tra kỹ thông tin doanh nghiệp trước khi ký hợp đồng, nộp tiền. Bên cạnh đó, cơ quan chức năng cần tiếp tục siết chặt quản lý, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm để bảo vệ quyền lợi chính đáng của người lao động.
Không dễ tìm việc ở Singapore
Chị Hà Huyền Trang (26 tuổi, quê Quảng Bình - đang làm việc tại một nhà hàng cao cấp có tên J.S. ở trung tâm Singapore) cho biết đã gặp rất nhiều người lao động bị nhân viên tư vấn, môi giới ở Việt Nam lừa sang Singapore với lời hứa hẹn "việc nhẹ lương cao".
"Có người bị lừa đi xuất khẩu lao động 3 tháng, 6 tháng nhưng cũng có những người kém may mắn mới qua làm việc được ít ngày thì bị chủ đuổi việc, lấy lý do không đáp ứng tiêu chuẩn", chị Trang cho hay.
Làm vị trí thu ngân cùng nhà hàng J.S., chị Nguyễn Phương Trà (25 tuổi, quê Hải Dương) thông tin thêm: "Có trường hợp người lao động tôi gặp họ kể lại môi giới giới thiệu phục vụ ở quán bar lương rất cao nhưng bị lừa sang đây rửa bát.
Nhà hàng, quán bar, điểm bán hàng hiệu… rất cần lao động, tuy nhiên ngoài đáp ứng được cường độ công việc cao thì phải thông thạo ngoại ngữ".
Cơ quan điều tra Công an TP Cần Thơ vừa khởi tố bị can, bắt tạm giam đối với Trần Thị Ngọc Nương (xã Vĩnh Bình, huyện Vĩnh Thạnh, TP Cần Thơ) để điều tra về hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản.
Trước cổng trường Trường đại học Sư phạm (Đại học Đà Nẵng) có hình ảnh rưng rưng: một bà lão tóc bạc trắng, lưng khòm, tay chân run run cứ gần tan trường đều đứng đợi cô cháu gái mù đang là sinh viên để nắm tay đưa cháu về khu trọ.
Hình ảnh thân thương, rưng rưng của bà ngoại 87 tuổi với cô cháu gái mù lòa dắt díu nhau trên đường - Ảnh: B.D.
Cháu bà, cô tân sinh viên khoa tâm lý Trường đại học Sư phạm, đang có hành trình tìm lại ánh sáng với lòng hy sinh vô bờ bến của người ngoại già yếu từ quê nghèo ra phố.
Đôi mắt cháu là bước chân, bàn tay của ngoại
Xế trưa, cổng phụ Trường đại học Sư phạm (Đại học Đà Nẵng) trên đường Tôn Đức Thắng có bà lão bước thấp bước cao, lò dò từ cổng hướng đến mấy khối nhà cao tầng. Giữa rừng người tràn ra ở các khu giảng đường, bà lão như mất phương hướng.
"Bà ơi, Lam của bà ở đây nè. Đầu này nè" - có tiếng gọi lớn ở dãy hành lang. Phải mất mấy giây nhìn quanh, bà lão mới hướng tai được về phía có tiếng gọi. Trên lối đi, đứa cháu mù lòa của bà là Phạm Nguyễn Thanh Lam - sinh viên khoa tâm lý - đang bận chiếc áo trắng tinh khôi, hông đeo cặp sách, đi giữa vòng tay vây quanh của nhóm bạn cùng lớp.
Chúng tôi theo chân Lam và ngoại là bà Huỳnh Thị Hồng (87 tuổi) rời giảng đường về dãy nhà trọ bên đường Mẹ Suốt. Chỗ hai bà cháu cách trường chừng 400m, nhưng mỗi lần đi phải mất 20 phút vì sức ngoại đã không còn khỏe, đường phố lại tấp nập xe cộ.
Căn phòng hai bà cháu ở gian ngoài cùng trên gác trọ, phải leo hai dãy cầu thang. Với người qua tuổi 87 như bà Hồng thực sự là một gánh nặng.
"Mỗi lần leo lên cầu thang tui phải ngồi nghỉ một chặp, cố đi thật chậm nhưng hai đầu gối và bắp đùi vẫn đau nhức. Nhưng vì cháu nên quên hết tất cả, miễn sao cháu nó thấy hạnh phúc, cười nói vui vẻ là tui sướng nhất rồi", bà Hồng nói.
Từ ngày có ngoại ra ở cùng và lo cơm nước, căn phòng của Lam lúc nào cũng sạch sẽ ngăn nắp. Hai bà cháu cứ rủ rỉ với nhau sau mỗi giờ Lam trở về từ trường. Để chăm cháu, mỗi ngày bà Hồng dậy sớm chuẩn bị bữa sáng, lau dọn phòng, giặt giũ đồ đạc. Sau bữa sáng, bà bước thấp bước cao đi trước, cháu một tay níu vai bà lò dò theo sau để lên lớp học.
Tan trường, bà ngoại Lam lại đứng đợi sẵn. Dù nắng hay mưa thì bóng dáng gầy gò, nhẫn nại ấy của ngoại chưa một ngày thiếu vắng.
Ở thành phố thứ chi cũng đắt đỏ, nên cứ vài tuần cha mẹ Lam ở quê lại chạy xe máy đưa đồ ăn, rau củ quả, trứng gà vịt ra tiếp tế. Thấy cháu nó đi học vui vẻ, có bạn bè tới phòng trọ chơi, tui ngồi nhìn tự dưng rớt nước mắt. Chỉ mong Lam luôn vui vẻ, hạnh phúc và đôi chân tui vững cho hết 4 năm cháu học đại học. Lúc đó có chết tui cũng mãn nguyện.
Bà HUỲNH THỊ HỒNG
Hành trình đứng dậy từ khổ đau
Cô Lê Thị Ngọc Lan, chủ nhiệm lớp của Lam, nói rằng ngày mới vào trường nhập học cô không nghĩ rằng Lam được "hộ tống" bởi người ngoại 87 tuổi từ quê nhà ra thành phố. Mấy lần khi rời giảng đường nhìn thấy hình ảnh bà lão cứ tới giờ lại tận tụy, lóng ngóng đợi ai đó từ trên lớp học xuống. Lúc hỏi chuyện, cô Lan mới ngã ngửa.
"Mùa này Đà Nẵng thường mưa, mà cứ mưa to chút là ngập. Cô vừa lo cho việc học, vừa lo thêm liệu những đợt mưa tối sầm có làm khó thêm hành trình đến lớp của hai bà cháu không? Chỉ biết động viên em và gia đình tiếp tục kiên cường. Số phận đã lạnh lùng lấy đi ánh sáng cuộc đời em, nhưng ông trời đã trả lại cho em một người bà để giúp em dò đường đi học", cô Lan bùi ngùi kể về sinh viên mình.
Còn bà Hồng tâm sự chỉ có con gái duy nhất là mẹ Thanh Lam. Ba mẹ Lam lấy nhau rồi về nhà bà ở và sinh được hai người con. Lam là con cả, còn em gái hiện đang học lớp 11.
Biến cố ập đến với cháu gái bà bắt đầu từ năm lên lớp 7 khi cứ mỗi lần đi học về cháu bà thường mệt mỏi, đau đầu liên tục. Nhưng đi khám bác sĩ tìm không ra bệnh, chỉ cho uống thuốc chống đau đầu rồi về.
Năm Lam lên lớp 8, cô bé cảm nhận được đôi mắt mình thực sự có vấn đề. Những trang sách ngày một nhòe đi, chữ viết không còn lành lặn, bầu trời tối dần. Chiều hôm ấy, Lam đạp xe từ trường về nhà thì bầu trời tối sầm. Lam lao xe ngã sầm vào hàng rào rồi thấy đôi mắt mình mù hẳn, tất cả khép lại như bức màn nhung.
Nhà ở xã vùng cao huyện Tiên Phước (Quảng Nam), chỉ sống dựa vào mấy đám lúa và chăn nuôi nhưng suốt nửa năm trời cha mẹ Lam cõng con đi hết các bệnh viện từ Tam Kỳ vào tới TP.HCM để tìm bác sĩ giỏi chữa trị cho con gái. Nhưng tất cả đều vô vọng. Lam được kết luận mắc bệnh glocom, tổn hại thần kinh thị giác, không thể chữa trị được.
"Lúc đầu con nghĩ rằng sẽ chữa được, mình bị mù thôi chứ không gặp trở ngại gì. Nhưng khi biết không thể tìm lại được đôi mắt, không nhìn thấy mặt chữ và bản thân quá khác biệt với mọi người thì con mới cảm nhận rõ sự đau khổ. Thời gian đầu lúc nào trong người cũng sợ hãi, âu lo về tương lai", Lam sụt sùi.
Bà Hồng đón cháu sau giờ học tại sân trường - Ảnh: B.D.
Mong cháu luôn cười vui
Bà Hồng thương cháu mình hơn bất cứ thứ gì trên đời. Khi Lam mù lòa, bà đi chùa, đi đền cầu xin phép màu cho cháu, nhưng tất cả đều bế tắc, vô vọng.
Ngày Lam học hết 12, câu hỏi xót xa nhất khiến bà và cha mẹ, cô dì, chú bác phải trăn trở là Lam sẽ làm gì tiếp theo? Chính Lam cũng không biết rõ mình sẽ đi đâu, sẽ làm gì với đôi mắt không còn nhìn thấy.
"Chúng tôi họp cả nhà lại, em gái tui cũng già cả như tui, rồi các cô dì chú bác cũng bảo Lam đăng ký vô đại học. Cứ học một ngành nào đó bất kỳ rồi tương lai làm gì sẽ tính, quan trọng là để thấy được niềm vui, không bế tắc. Cháu nó nghe động viên thế nên cũng làm bộ hồ sơ gửi và sau đó nhận giấy báo trúng tuyển vào ngành tâm lý học tại Đà Nẵng", bà Hồng nói.
Người ngoại 87 tuổi của Lam nói rằng trước lúc Lam lên đường nhập học, cả nhà đã ngồi lại sắp xếp công việc. Vì mù lòa, việc học hành và đi lại ở thành phố Lam sẽ không tự mình lo liệu được nên phải có người đi kèm.
Cha mẹ ở quê thì nghèo khó, nếu theo Lam thì việc đồng áng sẽ không ai lo, chi phí học hành của Lam cũng sẽ thêm nặng gánh. Sau khi bàn bạc kỹ, người cuối cùng có thể ra thành phố đưa Lam theo suốt thời gian đi học chỉ còn ngoại.
Lịch trình bà và cháu mỗi ngày đều lặp đi lặp lại. Sáng sau khi đưa cháu lên trường thì bà về ghé qua chợ mua ít đồ ăn rồi về giặt giũ áo quần, dọn nhà, chuẩn bị cơm, tới trưa thì đi bộ lên trường đón cháu.
Câu chuyện hai bà cháu theo nhau lên giảng đường gây xúc động mãnh liệt cho xóm trọ, thầy cô và bạn bè nơi cô sinh viên mù theo học. Bà Hồng bảo rằng cháu bà thích ăn món đậu phộng rim đường, trứng vịt và rau ở quê.
Mỗi ngày sau khi đưa cháu lên trường, bà quay về phòng trọ làm những món này thật ngon để cháu được ăn.
Bà Hồng nói rằng không ai trong gia đình muốn thấy Lam tuyệt vọng. Sau khi mù hẳn, cha mẹ Lam đều đặn mỗi cuối tuần lại chạy xe máy vượt gần 150 cây số từ quê nghèo ra TP Đà Nẵng, tìm tới trung tâm hòa nhập để học chữ nổi. Hành trình ấy chất chứa cả tình yêu thương vô bờ bến, mong cô gái nhỏ sớm kết nối lại với cuộc đời.
Lam thôi khóc, dần dần chấp nhận số phận để đi học, rồi qua được lớp 12.
Nhiều đại biểu Quốc hội đồng tình việc triển khai tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam song đề nghị Chính phủ có đánh giá kỹ lưỡng về nguồn vốn, công nghệ và chuẩn bị nguồn nhân lực...
Đồ họa: TẤN ĐẠT
Nhấn mạnh sự cần thiết triển khai dự án, mang lại lợi ích lớn và lan tỏa xã hội rất lớn như tăng trưởng GDP, song Ủy viên thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội Nguyễn Mạnh Hùng mong muốn có thuyết trình rõ hơn trên cơ sở rút kinh nghiệm các dự án đã triển khai.
Bởi với hồ sơ hiện nay, các đánh giá đều đang rất lạc quan nên ông Hùng cho rằng cần có liều lượng vừa đủ, đánh giá thêm những rủi ro có thể gặp phải trong quá trình triển khai dự án về vốn, công nghệ, nhân lực, giải phóng mặt bằng, tái định cư cho người dân...
Kỳ vọng đường sắt tốc độ cao nhưng không ít băn khoăn
Đặc biệt khi thời gian chuẩn bị dự án chỉ chưa đến hai năm, trong khi đây là dự án vô cùng lớn nên người dân rất quan tâm. Ông Hùng dẫn chứng với các dự án như đường sắt Cát Linh - Hà Đông xây dựng trong nội đô, được khởi công từ năm 2011 và dự kiến hoàn thành năm 2015 nhưng qua năm đời bộ trưởng và 12 lần lỡ hẹn mới chạy chính thức.
Dự kiến số vốn ban đầu là 533 triệu USD nhưng sau đó tăng lên tới 868 triệu USD. Hay tương tự với dự án Nhổn - ga Hà Nội cũng 14 lần lỡ hẹn khi khởi công từ năm 2006 nhưng hiện vẫn chưa vận hành toàn tuyến.
Nỗi lo đội vốn và kéo dài dự án cũng là băn khoăn của không ít đại biểu khi những thông số được đưa ra tại dự án đều rất lạc quan. Đại biểu Nguyễn Thị Xuân - phó giám đốc Công an tỉnh Đắk Lắk - cho hay đây là dự án có quy mô vốn lớn, được kỳ vọng là dự án có tính biểu tượng trong kỷ nguyên vươn mình. Tuy nhiên hiện chúng ta đang triển khai nhiều dự án hạ tầng giao thông lớn như sân bay Long Thành, cao tốc Bắc - Nam nên bà Xuân đặt ra những băn khoăn trăn trở về nguồn lực triển khai.
Đặc biệt khi dự án này chủ yếu là vốn đi vay nên mong muốn Chính phủ cần thận trọng hơn để tránh nguy cơ đẩy trần nợ công lên cao. Từ đó có phương án bố trí vốn, khả năng cân đối ngân sách cho dự án ở giai đoạn chuyển tiếp 2026 - 2030 để tránh kéo dài, dàn trải, gây thất thoát lãng phí.
Cần cơ chế linh hoạt huy động nguồn lực
Đại biểu Hà Sỹ Đồng (Quảng Trị) cũng cho rằng cần xem xét đến vấn đề nguồn vốn lớn và rủi ro về nợ công. Do đó ông Đồng kiến nghị với quy mô vốn dự án ước tính hơn 67 tỉ USD, cần có chính sách thu hút vốn đầu tư đặc thù.
Trong đó rất cần một cơ chế linh hoạt, bao gồm cả việc kêu gọi nguồn vốn từ các quỹ đầu tư quốc tế, vốn vay ưu đãi hoặc huy động trái phiếu trong nước để giảm áp lực cho ngân sách.
Cùng với đó, phân chia dự án thành nhiều giai đoạn không chỉ giúp giám sát kỹ càng hơn mà còn tạo điều kiện phân bổ nguồn lực hợp lý, tránh lãng phí các nguồn lực và phù hợp với năng lực tài chính của từng thời kỳ. Việc huy động vốn từ các nguồn ngoài ngân sách đòi hỏi chính sách minh bạch và quản lý chặt chẽ để tránh rủi ro tài chính lâu dài. Việc này, theo đại biểu, không chỉ nhằm đảm bảo sự "thành hay bại" của dự án mà còn hướng đến sự phát triển bền vững của đất nước.
Phát biểu tại tổ để thông tin rõ hơn, Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải Nguyễn Văn Thắng cho hay phương án vốn hiện đang được tính toán là ưu tiên vay trong nước qua phát hành trái phiếu để triển khai dự án. Trường hợp nếu vay vốn làm đường sắt tốc độ cao cũng không quá 30% của tổng mức đầu tư nên sẽ không bị phụ thuộc vào vốn vay nước ngoài.
Như vậy nếu chia theo chu kỳ xây dựng, sẽ khoảng 46.000 tỉ đồng (tương đương 1,86 tỉ USD/năm), với điều kiện lãi suất rẻ và không có điều kiện ràng buộc, không bị phụ thuộc vào vốn vay và nhà thầu thi công.
Để không chậm tiến độ dự án, ông Thắng cũng cho hay đã tính toán và nghiên cứu kỹ vấn đề này, từ thực tiễn triển khai các dự án metro trước đây. Vì vậy cần khắc phục các nguyên nhân khiến cho dự án chậm tiến độ, đó là công tác chuẩn bị đầu tư phải làm thật kỹ. Việc giải phóng mặt bằng gây mất nhiều thời gian, tốn công sức và kinh phí nên sẽ đề xuất phương án tách riêng dự án để tạo thuận lợi trong thực hiện.
Cùng đó, khi chọn đối tác vay ODA có thể bị ràng buộc rất nhiều nên sẽ theo hướng chọn nhà thầu có chất lượng tốt, giá cả hợp lý và buộc phải chuyển giao công nghệ trên cơ sở lựa chọn những vấn đề "cốt tử", cần thiết như công nghệ thi công, sản xuất đầu máy toa xe, bảo trì sửa chữa... chứ không phải là chuyển giao công nghệ lõi.
Gỡ nút thắt tiếp cận đất đai thực hiện dự án nhà ở thương mại
Ngày 13-11, Quốc hội thảo luận tại tổ về dự thảo nghị quyết thí điểm thực hiện dự án nhà ở thương mại thông qua thỏa thuận về nhận quyền sử dụng đất hoặc đang có quyền sử dụng đất. Nêu ý kiến tại tổ, đại biểu Nguyễn Phương Thủy (phó chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật) lại bày tỏ băn khoăn bởi thực tế làn sóng sốt đất ở, giá tăng phi mã, chưa có giải pháp kiểm soát.
Bà đặt vấn đề nếu cho phép thí điểm mở rộng các loại đất khác không qua thỏa thuận để làm nhà ở thương mại liệu có tạo nên một cơn sóng sốt đất nữa không? Bà cho rằng cơn sốt đất lây lan có thể sẽ tạo thành rào cản cho các doanh nghiệp có nhu cầu sử dụng đất vào sản xuất kinh doanh.
Bên cạnh đó, nếu nhiều người chỉ chăm chăm mua các loại đất chờ để chuyển nhượng làm nhà ở thương mại sẽ khiến giá đất tăng. Điều này khiến không chỉ doanh nghiệp khó tiếp cận đất đai mà Nhà nước cũng khó quản lý. Từ đó bà đề nghị nếu thực hiện thì thí điểm ở một số địa phương để đánh giá xem biến động thế nào, chứ không nên thực hiện trên phạm vi cả nước như đề xuất trong dự thảo nghị quyết.
Đại biểu Hoàng Minh Hiếu (Nghệ An) cũng cho rằng nên cân nhắc thí điểm ở mức độ nào đó. Ông cũng nêu quan điểm chính sách thí điểm này nếu điều kiện đưa ra không chặt chẽ có thể dẫn tới phát triển ồ ạt, dư thừa nguồn cung, tiền đầu tư lại bị "chôn" trong dự án bất động sản, gây lãng phí.
Giải trình tại tổ, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Đỗ Đức Duy nhấn mạnh sự cần thiết ban hành dự thảo nghị quyết. Theo ông, bản chất của nghị quyết thí điểm này nhằm mục đích tháo gỡ những khó khăn đó, giải quyết được nút thắt về phương thức tiếp cận đất đai để thực hiện các dự án nhà ở thương mại.
Trước ý kiến băn khoăn sẽ chồng lấn với Luật Đất đai vì luật này có quy định những trường hợp được phép nhận chuyển quyền, ông Duy nhấn mạnh trong dự thảo nghị quyết, Chính phủ đã thiết kế thêm quy định loại trừ các dự án đã được Luật Đất đai 2024 cho phép nhận chuyển quyền sử dụng đất. Nghĩa là "trường hợp nào đã được điều chỉnh bởi Luật Đất đai 2024 thì loại trừ phạm vi điều chỉnh bởi nghị quyết này".
Dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam
Chiều dài tuyến khoảng 1.541km, bắt đầu tại TP Hà Nội (ga Ngọc Hồi) và kết thúc tại TP.HCM (ga Thủ Thiêm), đi qua địa phận 20 tỉnh thành.
Về quy mô đầu tư, xây dựng mới tuyến đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam là đường đôi, khổ 1.435mm, điện khí hóa, tốc độ thiết kế 350km/h, tải trọng 22,5 tấn/trục.
Vận chuyển hành khách, đáp ứng yêu cầu lưỡng dụng phục vụ quốc phòng - an ninh, có thể vận tải hàng hóa khi cần thiết.
Về công nghệ: đường sắt chạy trên ray, sử dụng công nghệ đoàn tàu động lực phân tán, tàu hàng sử dụng động lực tập trung; thông tin tín hiệu tương đương hệ thống đang sử dụng tại các quốc gia vận hành khai thác đường sắt tốc độ cao trên thế giới. Đề xuất lựa chọn áp dụng tiêu chuẩn kỹ thuật bảo đảm tàu tốc độ thiết kế 350km/h.
Đề xuất bố trí 23 ga hành khách, dự kiến mỗi vị trí ga quy hoạch không gian phát triển từ 200 - 500ha, 5 ga hàng hóa với quy mô mỗi ga hàng hóa khoảng 24,5ha.
Sơ bộ tổng nhu cầu sử dụng đất của dự án khoảng 10.827ha, số dân tái định cư khoảng 120.836 người.
Về tổng mức đầu tư sơ bộ khoảng 1.713.548 tỉ đồng (khoảng 67,34 tỉ USD).
Dự kiến nguồn vốn ngân sách nhà nước bố trí trong các kỳ kế hoạch đầu tư công trung hạn để đầu tư hoàn thành dự án vào năm 2035, bố trí vốn trong khoảng 12 năm (từ năm 2025 - 2037).
Thời gian hoàn vốn khoảng 33,61 năm.
Chính phủ nêu dự kiến khởi công vào năm 2027 và phấn đấu cơ bản hoàn thành toàn tuyến vào năm 2037.
(theo trình bày của Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải Nguyễn Văn Thắng sáng 13-11 trước Quốc hội)
Hành khách đi tàu shinkansen tại Tokyo (Nhật Bản) - Ảnh: QUANG ĐỊNH
Những công nghệ mới của đường sắt cao tốc
Tuyến đường sắt đôi: có hai đường chính chạy tàu theo hai chiều riêng biệt. Trên mỗi chiều, các đoàn tàu nối đuôi chạy không phải dừng tránh đoàn tàu ngược chiều tại các đường tránh (thường bố trí tại các ga). Đường sắt cao tốc sẽ xây dựng dự kiến là tuyến đường sắt đôi.
Tuyến đường sắt đơn: chỉ có một đường chính cho tàu chạy chung theo cả hai hướng, các đoàn tàu ngược chiều tránh nhau tại các đường tránh như đường sắt Bắc - Nam hiện hữu.
Khổ đường sắt: là khoảng cách ngắn nhất giữa hai má trong của đường ray. Hệ thống đường sắt Việt Nam hiện dài khoảng 3.143km (trong đó 2.703km đường chính tuyến), gồm ba loại khổ đường: 1.000mm (chiếm 85%), 1.435mm (chiếm 6%), đường lồng 1.000mm và 1.435mm (chiếm 9%).
Công nghệ động lực đoàn tàu sử dụng cả động lực phân tán (EMU): đoàn tàu không có đầu máy riêng biệt mà bao gồm các toa tàu tự hành sử dụng điện làm động lực.
Ưu điểm: tăng tốc nhanh, giảm tốc nhanh bằng phanh điện, tải trọng trục nhẹ, tốc độ khai thác cao, nếu thiết bị có sự cố tàu vẫn có thể vận hành được.
Nhược điểm: khối lượng và chi phí bảo trì lớn hơn vì thiết bị phân tán, các toa có sức kéo tự hành khiến tiếng ồn lớn hơn.
Công nghệ động lực tập trung (PCS): dùng đầu máy cấp sức kéo ở đầu đoàn tàu, các toa trong đoàn tàu không có động cơ.
Ưu điểm: do đầu máy ở đầu đoàn tàu, tách biệt với các toa nên toa xe ít tiếng ồn hơn, khối lượng và chi phí bảo trì ít hơn.
Nhược điểm: tải trọng trục của đường lớn hơn do đầu máy nặng, các toa tàu không dùng phanh điện nên phanh bị mòn nhanh, tốc độ khai thác thấp hơn.
Theo tư vấn lập báo cáo nghiên cứu tiền khả thi dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam hiện nay, tại Pháp và một số nước châu Âu có điều kiện địa hình bằng phẳng, đoàn tàu có xu hướng tăng cường tính tiện nghi nên sử dụng động lực tập trung.
Còn Nhật Bản, Đài Loan (Trung Quốc), Trung Quốc... do địa hình nhiều đồi núi cao nên có xu hướng sử dụng động lực phân tán. Trung Quốc đa dạng về điều kiện tự nhiên cũng như xã hội vì vậy định hướng sử dụng động lực phân tán là chính, một số tuyến có sử dụng động lực tập trung. Tây Ban Nha sử dụng cả động lực phân tán và động lực tập trung. Xu thế phát triển đoàn tàu cho đường sắt tốc độ cao hiện nay chủ yếu sử dụng công nghệ động lực phân tán.
Vì sao chưa đề xuất khung tiêu chuẩn kỹ thuật cho đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam?
Trong báo cáo giải trình gửi Quốc hội, Chính phủ cho biết: khoản 3 điều 6 Luật Xây dựng số 50/2014/QH13 quy định "Tiêu chuẩn áp dụng cho công trình phải được người quyết định đầu tư xem xét, chấp thuận khi quyết định đầu tư". Như vậy, khung tiêu chuẩn kỹ thuật của dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam sẽ được xây dựng và trình phê duyệt trong bước lập báo cáo nghiên cứu khả thi dự án.
Tuy nhiên, báo cáo nghiên cứu tiền khả thi dự án đã tham khảo hệ thống tiêu chuẩn châu Âu. Đây là hệ thống tiêu chuẩn hiện đại, có phạm vi áp dụng rộng rãi tại các nước châu Âu, có tính mở, là bộ tiêu chuẩn tham khảo cho nhiều nước soạn thảo tiêu chuẩn của riêng mình như Hàn Quốc, Trung Quốc.
Hiện nay, Bộ Giao thông vận tải đã phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ từng bước ban hành một số tiêu chuẩn đường sắt tốc độ cao được soạn thảo theo tiêu chuẩn châu Âu và đang tiếp tục lộ trình chuyển đổi hệ thống tiêu chuẩn này.
Với quy định và thực tiễn nêu trên, trong báo cáo nghiên cứu tiền khả thi không quy định ngay các tiêu chuẩn kỹ thuật để tránh áp đặt công nghệ trong bước tiếp theo; chỉ sơ bộ đề xuất các thông số cơ bản về quy mô đầu tư các hạng mục như khổ đường (1.435mm), số đường chính (đường đôi), tốc độ thiết kế (350km/h), tải trọng (22,5 tấn/trục).
Nhiều đại biểu Quốc hội bày tỏ lo lắng về tính khả thi của dự án đường sắt tốc độ cao khi thực hiện vận tốc 350km/h và có thể gây áp lực vốn đầu tư trong tương lai.
